Gió tín phong là một trong những hệ thống gió toàn cầu có lịch sử lâu đời và đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong sự vận hành của khí quyển Trái Đất. Từ hàng thế kỷ trước, các luồng gió này đã được con người khai thác trong hàng hải, buôn bán đường biển và cho đến nay chúng vẫn giữ vai trò lớn trong khí tượng, khí hậu và các hoạt động kinh tế biển. Vậy gió tín phong là gì, hình thành như thế nào và có ảnh hưởng gì đến Việt Nam? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.
Gió tín phong là gì? Vai trò của gió tín phong
Gió tín phong, hay còn được gọi là gió mậu dịch, là hệ thống gió thổi thường xuyên và ổn định trong khu vực Cận Xích đạo. Chúng có hướng thổi chủ đạo từ các vùng áp cao cận nhiệt đới (khoảng vĩ độ 30° Bắc và 30° Nam) hướng về vùng áp thấp quanh đường xích đạo.
Tên gọi “mậu dịch” xuất phát từ thời kỳ giao thương cổ xưa, khi các thương nhân Trung Quốc và Châu Âu đã dùng lực gió này để điều khiển thuyền buồm vượt đại dương trên những tuyến thương mại lớn. Nhờ sự ổn định của hướng gió mà các hành trình đường biển trở nên thuận lợi hơn, tạo nên ý nghĩa tượng trưng “thuận buồm xuôi gió”, buôn bán hanh thông.
Không chỉ quan trọng trong lịch sử hàng hải, gió tín phong còn có vai trò lớn trong tự nhiên. Chúng góp phần:
- Điều khiển hướng di chuyển của các xoáy thuận nhiệt đới (bão, áp thấp nhiệt đới).
- Vận chuyển bụi và vật chất qua đại dương, ví dụ như bụi Sahara từ châu Phi sang Caribe và Bắc Mỹ.
- Tác động đến sự hình thành dòng hải lưu trên các đại dương.
- Ảnh hưởng đến thời tiết, mùa mưa – mùa khô của nhiều khu vực trên thế giới.
- Hỗ trợ nghiên cứu khí hậu, mô phỏng dự báo thời tiết và phục vụ nông – lâm – ngư nghiệp.
Đừng bỏ lỡ: Thông tin dự báo thời tiết được cập nhật liên tục chính xác cao
Gió tín phong hình thành như thế nào?
Gió tín phong được hình thành từ sự chênh lệch áp suất giữa vùng áp cao cận nhiệt đới và vùng áp thấp xích đạo, đồng thời chịu ảnh hưởng mạnh của lực Coriolis do Trái Đất tự quay.
Ở xích đạo, bề mặt Trái Đất nhận lượng nhiệt lớn nhất từ Mặt Trời khiến không khí nóng lên và bốc cao, tạo thành vùng áp thấp gọi là dải hội tụ nhiệt đới (ITCZ). Trái lại, không khí ở khoảng vĩ độ 30° Bắc và Nam nguội đi, chìm xuống, tạo thành vùng áp cao cận nhiệt đới. Không khí từ vùng áp cao này luôn di chuyển về phía xích đạo nhằm cân bằng áp suất, khiến gió tín phong hình thành liên tục quanh năm.
Tuy nhiên, hướng gió không thổi thẳng mà bị lệch do lực Coriolis:
- Bán cầu Bắc: lệch phải → gió thổi từ đông bắc sang tây nam.
- Bán cầu Nam: lệch trái → gió thổi từ đông nam sang tây bắc.
Sự ổn định về hướng và tốc độ khiến gió tín phong trở thành một trong những luồng gió dễ dự đoán nhất trên Trái Đất, hỗ trợ rất nhiều cho nghiên cứu khí tượng và hàng hải.
Thời gian hoạt động của gió tín phong
Gió tín phong thổi quanh năm, nhưng cường độ không đồng đều theo mùa và khu vực. Ở Việt Nam, gió tín phong đông bắc hoạt động mạnh nhất từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau, trùng với thời kỳ mùa khô ở Nam Bộ và thời điểm chuyển mùa tại miền Trung – miền Bắc.
Trong mùa hè, gió tín phong suy yếu do gió mùa Tây Nam hoạt động mạnh, kéo theo lượng mưa lớn ở các vùng phía Nam và Tây Nguyên. Sự tương tác giữa gió tín phong và gió mùa cũng có thể tạo ra các hình thế thời tiết phức tạp như dải hội tụ nhiệt đới, gây mưa to kéo dài.
Đặc điểm, tính chất của gió tín phong
Gió tín phong có nhiều đặc điểm khí tượng đặc trưng, khiến chúng trở thành một trong những hệ thống gió quan trọng nhất trên thế giới:
- Hướng thổi ổn định: Từ các vĩ độ 30° về xích đạo, lệch do lực Coriolis.
- Sự khác biệt giữa hai bán cầu: Bán cầu Bắc thổi đông bắc – tây nam, bán cầu Nam thổi đông nam – tây bắc.
- Hoạt động quanh năm: Tuy có dao động cường độ theo mùa nhưng luôn tồn tại.
- Không khí khô: Do bắt nguồn từ vùng áp cao cận nhiệt đới – nơi không khí bị nén và mất hơi ẩm.
- Phạm vi hoạt động rộng lớn: Bao trùm toàn bộ vùng nhiệt đới, ảnh hưởng trực tiếp đến khí hậu toàn cầu.
Ảnh hưởng của gió tín phong đến thời tiết, khí hậu Việt Nam
Việt Nam chịu ảnh hưởng chủ yếu từ gió tín phong bán cầu Bắc. Tác động thay đổi theo mùa, tạo nên những đặc trưng khí hậu riêng của từng vùng:
Mùa đông
- Miền Bắc – Bắc Trung Bộ: Gió tín phong kết hợp với gió mùa Đông Bắc tạo nên thời tiết lạnh và khô. Khi gió mùa suy yếu, gió tín phong hoạt động mạnh hơn, mang lại thời tiết hanh khô nhưng ấm hơn.
- Miền Nam: Gió tín phong đông bắc thổi đều và ổn định, tạo nên mùa khô đặc trưng – nắng nhiều, ít mưa.
- Miền Trung: Khu vực này đón gió từ biển kết hợp địa hình đón gió của dãy Trường Sơn, gây mưa cục bộ vào một số thời điểm.
Mùa xuân
Thời điểm giao mùa khiến cả gió mùa lẫn gió tín phong đều suy yếu. Không khí ẩm từ biển theo gió tín phong đi vào đất liền gây hiện tượng nồm ẩm, đặc biệt rõ ở Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ.
Mùa hè và mùa thu
Gió tín phong đông bắc tương tác với gió mùa Tây Nam, hình thành dải hội tụ nhiệt đới – vùng gây mưa lớn cho Nam Bộ và Tây Nguyên. Khi dải hội tụ dịch chuyển, lượng mưa cũng thay đổi theo thời điểm và khu vực.
Một số câu hỏi thường gặp
Gió tín phong là gì?
Đó là loại gió thổi ổn định từ đông sang tây, thường xuyên xuất hiện trong vùng nhiệt đới và cận xích đạo.
Tại sao gió mậu dịch lại khô?
Gió xuất phát từ vùng áp cao cận nhiệt – nơi không khí bị nén và mất hơi ẩm. Khi di chuyển đến xích đạo với nhiệt độ cao hơn, khả năng chứa hơi nước tăng lên, khiến không khí càng khô hơn.
Gió tín phong gây ra hậu quả gì?
Chúng có thể khiến mùa khô kéo dài ở một số nơi, ảnh hưởng đến nông nghiệp và nguồn nước. Ngoài ra, gió tín phong còn tác động đến dòng hải lưu và có thể gây biển động, ảnh hưởng đến tàu thuyền.
Vậy là bài viết đã giải đáp gió tín phong là gì? Gió tín phong không chỉ là hiện tượng khí tượng tự nhiên mà còn là yếu tố quan trọng trong cấu trúc khí hậu toàn cầu. Từ hàng nghìn năm trước cho đến hiện tại, loại gió này vẫn đóng vai trò quan trọng trong hàng hải, nông nghiệp và dự báo thời. Ngoài ra đừng quên theo dõi thời tiết ngày mai như thế nào để cập nhật thông tin uy tín và chất xác nhất!
